Welcome to Сайты-сателлиты 2.0 . This is your first post. Edit or delete it, then start blogging!
Bu rasmda sizlar odamning muskullari haqida malumotga ega bulasizlar.odamda 3ta muskullar buladi bula suyak muskullari siliq muskular yurak muskullari suyak muskullar bu tayancg harakat uchun yordam beradi
Yurak — odam va hayvonlarning qon aylanish sistemasidagi
markaziy aʼzo, u doim bir xilda qisqarishi (sistola) tufayli qonni qon
aylanish sistemasi boʻylab haydab beradi va uni venalar orqali qaytib
kelishini hamda arterial qon tomirlardagi harakatini taʼminlaydi.
YU.ning qiyosiy morfologiyasi. Yu. qon tomirlari sistemasi toʻla
rivojlangan hayvonlarda boʻladi. Tuban darajali hayvonlardan yomgʻir
chuvalchangida Yu. vazifasini halqasimon tomirlar, daryo qisqichbaqasida
yurak va yurak atrofidagi boʻshliq sinuslari bajaradi. Koʻpchilik
mollyuskalar yuragi yaxshi rivojlangan, 2 boʻlmacha va qorinchadan
iborat, u faol qisqarish xususiyatiga ega. Ularda Yu. tomon yoʻnalgan
venoz qon yurak sinuslariga, soʻngra uning jabrasiga yoʻnaladi. U yerdan
kislorodga boyib yurak oddi sinusiga tushadi va yurakka oʻtadi. Yu.
qorinchasi qisqarishi natijasida qon hayvon tanasi boʻylab tarqaladi.
Xordalilardan lansetniklarda Yu. vazifasini qorin aortasi bajaradi.
Suvda va quruqlikda yashovchilarda Yu. 3 kamerali — 2 boʻlmacha
va qorinchadan; sudralib yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilar yuragi
4 kamerali — 2 boʻlmacha va 2 qorinchadan iborat. Odam yuragi 4
kamerali: 2 ta boʻlmacha va 2 ta qorinchadan iborat boʻlib, konus
shaklida, asosi orqaga, yuqoriga va oʻng tomonga, uchi (choʻqqisi)
pastga, oddinga va chap tomonga qaragan. Yu. oldingi pastki koʻks
oraligʻi sohasida joylashib, ikki yon tomondan oʻpka va plevra xaltalari
oldingi toʻsh suyagi va qovurgʻa togʻayiga tegib turadi. Yu. yuqoridan
va orqadan qon tomirlar, pastdan diafragma pay markazi bilan
mustahkamlanib turadi. Yu.ning holati hamma odamlarda bir xil boʻlmay, u
kishining yoshi, jinsi, gavdasining vaziyati va tuzilishiga ham
bogʻliq. Jumladan, yangi tugʻilgan bolalarda Yu. yumaloq shaklda boʻlib,
diafragma gumbazi balandroq koʻndalang va yuqoriroq joylashgan,
ayrisimon bez uni toʻsh suyagidan ancha orqa tomonga surib turadi.
Keyinchalik 1—3 yoshda Yu. qoʻndalang vaziyatini oʻzgartiradi va
katta odamlarda koʻrilganidek, qiyshiq holatda joylashadi. Yu.ning
oʻrtacha ogʻirligi erkaklarda 300 g , ayollarda bir oz kamroq (220—250
g). Yu.ning uzunligi oʻrta yoshdagi odamlarda 13—15 sm, eng serbar qismi
(koʻndalangiga) 9—11 sm, oldingi sathi bilan orqa sathining uz. 6—7 sm.
Yu. tashqi yuzasining oʻtkir (oʻng) va oʻtmas (chap) chekkalari uni
orqa, old tomondagi yuzalarga ajratib turadi. Har bir odam yuragining
kattaligi oʻzining oʻng mushtidek keladi. Oʻrta yashar odamning yuragi
bir minutda oʻrta hisobda 70—75 marta, bir sutkada 100000 marta qisqara
oladi. Bu esa 20 t yukni 1 m balandlikka koʻtarish kuchiga teng .
YU.ning ustki chegarasi III qovurgʻa togʻayining toʻsh suyagiga
yopishayotgan joyidan oʻtkazilgan gorizontal chiziqqa goʻgʻri keladi.
YU.ning oʻng chegarasi toʻsh suyagining oʻng chekkasidan (oʻng
III va V qovurgʻalar roʻparasida) 2—3 sm chetroqsa boʻladi. Bir
yoshgacha boʻlgan bolalarda Yu.ning oʻng tomondagi chegarasi toʻsh
suyagining oʻng chekkasidan 1,0—1,5 sm chiqib turishi mumkin. Yu.ning
pastki chap chegarasi V qovurgʻaning oʻrta oʻmrov chizigʻidan 1,5 sm
ichkariga Yu. uchiga toʻgʻri keladi.
YU. chegarasi va vaziyati odam koʻkragining shakliga ham bogʻliq,
qoʻkragi keng odamlarda Yu. pastroqda joylashadi. Shuning uchun bunday
konstitutsiyaga ega boʻltan odamlarda Yu. gorizontal holatda turadi.
Keng (uzunligi oʻrtacha boʻlgan) koʻkrak qafasida Yu. qiyshiqturadi.
Ayollar yuragi bir oz kichik boʻlib, gorizontal joylashadi. Jismoniy
mehnat va sport bilan shugʻullanadigan odamlarda Yu.ning hajmi birmuncha
katta boʻladi.
YU. boʻlmachalari — venalar qonini qabul qiluvchi boʻshliqlar.
Oʻng boʻlmacha katta qon aylanish doirasidan venoz qon olib keluvchi
yuqorigi va pastki kovak venalar; chap boʻlmachaga 4 ta oʻpka venalari
quyiladi. Ikkala boʻlmacha qorinchalar bilan boʻlmachaqorincha
teshiklari orqali tutashadi. Qorinchalar qisqarganda teshiklar tavaqali
(qopqoqlar) klapanlar bilan berkiladi. Qorinchalarning ichki yuzasida,
bir-biri bilan kesishgan muskul tolalari va qorincha boʻshligʻiga chiqib
turadigan soʻrgʻichsimon muskullar bor. Bu musqullar uchidan chiqqan
payli tolalar boʻlmachaqorincha klapanlari tavaqalarining qirralariga
yopishgan. Ular klapanlar tavaqalarini boʻlmachaga qarab burilishiga
(koʻtarilishiga) toʻsqinlik qiladi.
Yurakning koʻkrak qafasida yurak xaltasi ichida joylashishi (yurak xaltasi kesib koʻrsatilgan).
Aorta va oʻpka arteriyasi asosida yarimoysimon klapanlar
joylashgan. Klapanlar shu tomirlarning yoʻnalish tomoniga ochiladigan 3
tavaqadan iborat. Yu. qisqarganda qon oʻng qorinchadan oʻpka
arteriyasiga, chap qorinchadan aortaga quyiladi.
YU.ning oʻng qorinchasidan oʻpka poyasi kichik qon aylanish, chap
qorinchasidan aorta katta qon aylanish doirasi boshlanadi. Yu. oʻz
xaltasi — perikardga oʻralgan, devori 3 qavat: ichki endokard, oʻrta
miokard va tashqi elmkardryan iborat. Epikard va perikard oʻrtasidagi
tor boʻshliqsa boʻladigan seroz suyuqlik Yu. ishlayotganda Yu.
devorlarining ishqalanishini kamaytiradi. Yu.ning muskul qavati —
miokard boʻlmachalarida 2, qorinchalarida 3 qavat boʻlib, ixtiyorimizga
boʻysunmay qisqaruvchi maxsus koʻndalangtargʻil muskul tolalaridan
tarkib topgan, bu xususiyat uni skelet muskullaridan ajratib turadi.
Yu.ning boʻlmacha va qorincha muskul tolalari 2 ta (oʻng boʻlmacha va
qorincha, chap boʻlmacha va qorincha orasidagi teshikni oʻrovchi) fibroz
tola halqasidan boshlanadi. Lekin boʻlmacha muskullari, qorincha
muskullari bir-biri bilan tutashmagan ayrimayrim fazada qisqaradi.
Boʻlmacha muskullari ichdan boʻylama, sirtdan koʻndalang , qorinchalarda
esa ichki, tashqi qavati boʻylama, oʻrtadagisi koʻndalangiga
joylashgan. Ichki va tashqi boʻylama muskullar Yu. choʻqqisida
tutashadi, koʻndalang (oʻrta) muskullar tutashmaydi. Qorinchalararo
toʻsiq, asosan, muskul toʻqimasi va uni qoplab turgan endokard
varagʻidan tuzilgan.
Miokardda bir-biriga bogʻliq alohida muskul tolalari bor, ular
Yu.ning oʻtkazuvchi sistemasini tashkil etadi. Oʻng boʻlmacha devori,
yuqori kovak venaning ochilish joyida kovak vena (sinus) «Kis Flyak»
tuguni oʻrnashgan. Uning bir qism tolalari 3 tavaqali klapan asosi
sohasida boshqa boʻlmachaqorincha (AshafTavar) tugunini hosil qiladi.
Undan boʻlmachaqorincha (Gis) tutami boshlanadi. Bu tutam qorinchalararo
toʻsiqda oʻziga tegishli qorinchalarga boruvchi chap va oʻng oyoqlarga
ajraladi. Oyoqchalar endokard tagida alohida Purkinye tolalari bilan
tugallanadi. Aortaning boshlangʻich qismidan chiquvchi oʻnt va chap toj
arteriyalari Yu.ni qon bilan taʼminlaydi. Yu.ning yirik venalari, oʻng
boʻlmachaga quyiladigan yurak sinusiga yigʻiladi (oʻng boʻlmachaga mayda
venalar ham quyiladi). Yu.ni adashgan va simpatik nervlar innervatsiya
qiladi. Bundan tashqari. Yu. oʻziga xos impuls oʻtkazuvchi yoʻllarga ham
ega.
Yurak fiziologiyasi. Yu. faoliyati miokardning ritmik
qisqarishiga asoslangan. Yu. qisqarishi sistola, boʻshashishi diastola
deyiladi. Yu. avtomatik tarzda qisqaradi. Miokardning qisqarishini
taʼminlaydigan impulslar Yu.ning oʻtkazuvchi sistemasida hosil boʻladi.
Kovak vena (sinus) tugunida normada minutiga 60—80 marta hosil
boʻladigan bu impulslar avval boʻlmacha miokardiga tarqalib, undan
boʻlmachaqorincha tuguni hamda Gis tutami va oyoqchalari orqali
qorinchalar miokardiga oʻtadi va ular qisqarishiga sabab boʻladi.
Qorinchalarga oʻtish vaqtida impulslarning tezligi pasayadi. Shu sababli
qorinchalarnikiga nisbatan boʻlmachalar qisqarishi ilgariroq
tugallanadi. Yu.ning qisqarish va boʻshashish davri Yu. faoliyati
siklini tashkil etadi. Bu sikl boʻlmachalar sistolasi (0,1 sek),
qorinchalar qisqarishi (0,33—0,35 sek) va umum (qorinchalar va
boʻlmachalar bir yoʻla boʻshashish fazasi) pauza (0,4 sek)dan iborat.
Boʻlmachalar qisqarganda ulardagi qon bosimi (oʻng boʻlmachada
simob ustuni hisobida 1–2 mm dan 6–9 mm gacha, chap boʻlmachada 8–9 mm
gacha) koʻtariladi. Natijada qon boʻlmachaqorincha teshigi orqali
qorinchaga chiqadi.
Boʻlmachalar qisqarganda qorinchalarga qonning faqat 30% i
chiqib, 70% i umum pauza vaqtida bemalol oqib keladi. Qorinchalar
sistolasi ham fazalarga boʻlinadi. Qorinchalar bosimi oshganda
boʻlmachaqorincha klapanlari yopiladi, lekin yarimoysimon klapanlari
ochilmaydi. Bunda (izometrik qisqarish fazasi) qorinchalarning barcha
muskul tolalari qisqarib, tarangligi tobora kuchayadi. Natijada
qorinchalar bosimi aorta va oʻpka poyasidagi bosimdan ham oshgach,
yarimoysimon klapanlar ochiladi; qon qorinchalardan tomirlarga otilib
chiqadi; qonni haydash fazasi shu tariqa boshlanadi.
Odamda qonni tomir sistemasiga haydash Yu. chap boʻlmasi simob
ustuni hisobida 65–75 mm, oʻng boʻlmasiniki 5–12 mm ga yetganda sodir
boʻladi. 0,10—0,12 sek ichida yurak qorinchalari bosimi keskin [chap
qorinchada simob ustuni hisobida 110–130 mm, oʻng qorinchada 25–35 mm ga
(qonni tez haydash fazasi)] ortishi kuzatiladi. Qorinchalar qisqarishi
(0,10—0,15 sek) qonni sekin haydash fazasi bilan tugallanadi. Keyin
qorinchalar boʻshasha boshlaydi, ular bosimi tez pasayadi, yirik
tomirlar bosimi koʻtarilib, yarimoysimon klapanlar yopiladi.
Qorinchalardagi bosim 0 darajaga tushganda tavaqali klapanlar ochilib,
qon boʻlmachalardan qorinchalarga tusha boshlaydi. Bu faza tez (0,08
sek) va sekin (0,07 sek) toʻlish fazasiga boʻlinadi. Qorinchalar
diastolasi ularga qon toʻlishi bosqichi bilan tugaydi. Yu. faoliyati
sikli fazalarining davomiyligi oʻzgaruvchan, Yu. ritmi chastotasiga
bogʻliq. Shuning uchun Yu. faoliyati sikli fazalarini tekshirish Yu.
muskullari faoliyati holatini aniqlashning muhim usuli hisoblanadi.
Yu.dan minut sayin haydalgan qon miqdori Yu.ning minutlik hajmi (MH)
hisoblanadi, ikkala qorinchadan chiqqan qon miqdori baravar. Odamning
tinch holatida Yu.ning minutlik hajmi oʻrta hisobda 4,5—5 l, Yu.ning bir
qisqarishida haydalgan qon miqdori — sistolik hajmi oʻrta hisobda 65—70
ml ga teng .
YU.ning qisqarish kuchi va chastotasi organizm toʻqima va
aʼzolarining kislorod va oziq moddalarga boʻlgan ehtiyojiga mos holda
oʻzgarib turadi. Yu. qisqarishini taʼminlaydigan impulslar oʻzida hosil
boʻlsa ham faoliyatini nerv sistemasi boshqaradi. Adashgan nervlar Yu.
qisqarish kuchini susaytirib, maromini sekinlashtiradi, simpatik
nervlar, aksincha kuchaytiradi. Yu. muskullari oʻzini oʻzi boshqarish
xususiyatiga ham ega: mas, yurakka qancha qon koʻp kelsa, u shuncha
ortiq kuch bilan qisqaradi. Yu. muskullarining qancha kuch bilan
qisqarishi uning choʻzilishi, yaʼni muskul tolalarining dastlabki
(qisqarishidan avvalgi) uzunligiga bogʻliq. Muskul tolasi qancha tez
choʻzilsa, shuncha kuchli qisqaradi. Bu yurak qonuni deb ataladi. Yu.
kasalliklari haqida Yuraktomir sistemasi kasalliklari va boshqalarga q.
Yangi sharhlar